Transformacje rzeczywistości – Mirosław Rogala
Znany z fotografii i wideo zniekształcających rzeczywistość, Mirosław Rogala, był też jednym z pierwszych polskich twórców, który w swoich instalacjach artystycznych zaczął umieszczać ekrany. Jego projekty pokazują, że znaczenia ustalane są na drodze negocjacji i zmieniają się w zależności od kontekstu.
Mirosław Rogala ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie w 1979 roku, ale po studiach wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Tam studiował sztukę wideo na The School of the Art Institute w Chicago. W 2000 roku obronił doktorat ze sztuk interaktywnych na Interactive Arts University of Wales. Wcześniej był już wykładowcą na kilku uczelniach w Stanach Zjednoczonych m.in. na Pratt Institute w Nowym Jorku, Brooklyn College – City University of New York czy ukończonym przez siebie The School of The Art Institute of Chicago.
Zanim Mirosław Rogala zaczął tworzyć sztukę interaktywną, zajmował się sztuką wideo i performancem. Właśnie te dwie dziedziny łączy w swoim dziele Polish Dance z 1980 roku. Szybko jednak ze sztuki analogowej przeszedł do cyfrowej i multimedialnej.
Już na początku lat 80. zaczął tworzyć instalacje multimedialne. Questions to Another Nations (1983) stanowiły cztery ekrany, prezentujące w tym samym momencie inny materiał wideo. Monitory wchodziły więc w interakcje same ze sobą, a widz decydował, który przekaz chce w danym momencie śledzić. Dyskusje „prowadzone” przez monitory stały się punktem wyjścia kolejnej instalacji – Remote Faces: Outerpretation (1986). Tym razem było to już siedem ekranów – jeden centralny oraz po trzy po prawej i lewej stronie.
W instalacji z 1994 roku, Lovers Leap, Rogala wykorzystał już tylko dwa ekrany, jednak dużo większe. Ekrany zostały ustawione naprzeciwko siebie, tak by sprawiać wrażenie korespondujących ze sobą, a obrazy, które się na nich pojawiały – zmieniały się wraz z ruchem zwiedzającego[1]. Obrazami, które można było tam zobaczyć były zniekształcone zdjęcia zatłoczonych skrzyżowań z Chicago. Praca składała się także z płyty CD pozwalającą na 360 stopniową nawigację po ulicach Chicago, pojawiają się tam także sekwencje z Jamajki. W Lovers Leap interaktywność działa na dwóch poziomach: pierwszym jest wpływ ruchu odbiorcy w przestrzeni, drugim jego interakcja z materiałem na płycie CD.
Ważnym elementem projektów Rogali była muzyka, czego przykładem jest wideo opera Nature is Leaving Us z 1989 roku. Filmy wideo były prezentowane na scenie na kilku dużych ekranach oraz kilkudziesięciu małych. Projekcje wideo uzupełniali aktorzy na scenie oraz muzyk grający na pianinie. W tej „operze” zagrały też urządzenia – mały, zdalnie sterowany samochód czy ekran telewizora umieszczony na ruchomej platformie. Jak pisze Kluszczyński, jest to doskonały przykład sztuki multimedialnej, która nie jest stabilna, ani stała. Połączone ze sobą składniki różnomedialnych, charakter ich połączeń, proporcje i hierarchie za każdym razem są ustanawiane na nowo, jedynie na konkretny spektakl [2]. Każdy kolejny, mimo, że oparty na tym samym schemacie, będzie się od siebie różnił.
Zupełnie inną operę medialną, a właściwie uwerturę do niej, Mirosław Rogala zaproponował na wrocławskie Biennale w 2017 roku. Instalacja Gardens of Negotiation składająca się z czterech ekranów, prezentujących przekształcone elementy przyrody: jabłka, pieczarki czy papryki[3]. Przekształcone zostały również słynne obiekty architektoniczne. Te modyfikacje sprawiają, że świat natury i świat kultury zaczyna się przenikać, gdyż w nowej formie trudni odróżnić jedno od drugiego. Instalacji towarzyszyła muzyka skomponowana przez Noaha Creshevsky’ego. „Ogrody negocjacji” miały także pokazywać, że to ludzie nadają znaczenia rzeczom, a ich wartość jest efektem „negocjacji”, uzależnionych od kontekstów.
„Ogród” już wcześniej stał się znakiem rozpoznawczym Rogali. W 1996 roku w Chicago stworzył interaktywną instalację Electronic Garden/NatuRealization. W specjalnym pawilonie zamieszczonym w parku, zwiedzający spacerując po stworzonym ogrodzie, dzięki specjalnym czujnikom, uruchamiali narrację dźwiękową. Z głośników płynęły teksty i cytaty dotyczące m.in. wolności słowa[4]. Jego ogród żył więc tylko wtedy, gdy wewnątrz byli zwiedzający i ruchem uruchamiali kolejne dźwięki – co podkreślało, jak ważna, w kontekście praw człowieka, jest aktywna obecność obywateli.
Rogala podkreślał też jak ważna powinna być dla odbiorców możliwość uczestniczenia w dziele, wpływania na nie: siła i władza zależą od pozycji, w jakiej umieścimy własną osobę w otoczeniu. W miarę jak pogłębia się świadomość sprawowanej kontroli, wzrasta też posiadana władza. Każdy użytkownik stworzy nową, odmienną pracę, w zależności od swego zaangażowania, zrozumienia i sposobu przekształcania własnej mocy. Wielu wyjdzie, nigdy nawet nie sięgnąwszy po swoją władzę. [5]
Mirosław Rogala jest też laureatem wielu ważnych nagród, jego prace były pokazywane m.in. w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Irlandii, Holandii, Niemczech, Finlandii czy Wielkiej Brytanii. Jego dzieła znajdują się w kolekcji lub były pokazywane w takich muzach na świecie i na takich wystawach jak: Museum of Contemporary Art w Chicago; Zentrum für Kunst und Medientechnologie (ZKM) w Karlsruhe, Niemcy; Sao Paulo Biennale w Brazylii; Lyon Biennale we Francji; The Brooklyn Museum; Anthology Film Archives czy The Alternative Museum; Exit Art, Nowy Jork w USA [6].
[1] Miroslaw Rogala: Analog to Digital. Career Synopsis 1975 – 2015, https://www.youtube.com/watch?v=0Wj58M5FKk0, data dostępu 14.05.2019.
[2] R. W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła-instrumentu do interaktywnego spektaklu, WPiA, Warszawa 2010, s. 22.
[3] Mirosław Rogala: Gardens of Negotiation / WRO 2017 DRAFT SYSTEMS, https://vimeo.com/242760787, data dostępu: 18.05.2019.
[4] Electronic Garden/ NatuRealization, A Free Speech Public Art Project, 1996, https://vimeo.com/102633708, data dostępu: 18.05.2019.
[5] Mirosław Rogala [za:] R. W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła-instrumentu do interaktywnego spektaklu, WPiA, Warszawa 2010, s. 187 – 188.
[6] Miroslaw Rogala, https://www.saatchiart.com/miroslawrogala, data dostępu: 15.05.2019.